Aziatische hoornaar

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een wespensoort die oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië komt. De Aziatische hoornaar werd voor het eerst in Europa waargenomen in Frankrijk in 2004, in België werd deze soort voor het eerst gezien in 2011.

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een wesp die behoort tot het geslacht van de hoornaars.

Vertaling

Engels: Yellow-legged hornet
Frans: Frelon asiatique
Duits: Asiatische Hornisse

Verschil met de Europese hoornaar

De Aziatische hoornaar onderscheidt zich van de Europese hoornaar (Vespa crabro) door zijn donkere kleur op het borststuk en de gele uiteinden van de poten. Bij de Europese hoornaar zijn de poten roodbruin en hebben geen lichtere uiteinden. De Aziatische hoornaar is ook iets kleiner dan zijn Europese neef, met een koningin die ongeveer 3 cm lang is en werksters die variëren van 2 tot 2,5 cm.

In Zuid-west Europa komt ook de Oriëntaalse hoornaar (Vespa orientalis) voor. Ik heb geen weet over zijn voorkomen in onze streken.
https://bijenclub.com/honingbij-en-haar-rol-in-de-natuur/orientaalse-hoornaar-vespa-orientalis

Voorkomen

De Aziatische hoornaar houdt zich voornamelijk op in stedelijk of randstedelijk gebied.

Beschrijving

De hoornaar bouwt haar nesten in bomen, struiken, gebouwen en andere beschutte plekken.

In tegenstelling tot wat vele artikels suggereren bestaat het voedsel van de Aziatische hoornaar vooral uit suikers. Die halen ze uit nectar van bloemen en sappen van bomen of fruit.

Het is merkwaardig dat je veel leest over de bedreiging van hoornaars voor andere bestuivers, maar nergens kan lezen dat hoornaars ook zelf bestuivers zijn. Hun grotere lichaamsgrootte kan bijvoorbeeld helpen bij de bestuiving van bloemen die moeilijk toegankelijk zijn voor andere insecten. Naast hun rol in de bestuiving, helpen hoornaars bij het beheersen van de populaties van andere insecten, wat kan bijdragen aan de gezondheid van een ecosysteem.

Dierlijke eiwitten (van insecten) gebruikt de hoornaar om haar larven te voeden, net zoals zaadetende vogels hun jongen met insecten voeden.

Levensloop

In de vroege lente ontwaakt de bevruchte koningin uit haar winterslaap.

Ze gaat op zoek naar een locatie om een nest te bouwen. Eenmaal een geschikte locatie gevonden begint de koningin met het kauwen op houtvezels die zij mengt met haar speeksel. Dit mengsel vormt een papierachtige substantie die de basis vormt voor het nest. Met dit materiaal begint de koningin cellen te bouwen in een zeshoekige structuur, vergelijkbaar met een bijenraad. De koningin legt een ei in elke cel. Deze eitjes komen na een aantal dagen uit als larven.

Een stichtende koningin is niet noodzakelijk de koningin die tot het eind van het jaar in het nest zit. Er is veel concurrentie bij koninginnen en ze verstoten elkaar vaak van hun nest. Dat gedrag noemt men ‘queen usurpation’.

De koningin staat in voor het grootbrengen en het verzorgen van de eerste larven tot ze volwassen zijn. Dat zijn werksters, vrouwelijke hoornaars die de kolonie verder uitbouwen. Dankzij de hulp van de werksters hoeft de koningin het nest niet meer uit en kan ze zich focussen op het leggen van eitjes.

In de late lente is het nest uitgegroeid tot de grootte van een kleine tennisbal. We spreken dan van een “primair nest”. Deze nesten worden dicht bij de grond of maximaal op enkele meters hoogte gebouwd in struiken of hagen maar ook in schuren en onder afdaken.

De larven worden gevoed met eiwitten die ze halen uit de spieren van bijen, wespen, vliegen, spinnen en andere insecten.

In de zomer wordt het primaire nest verlaten en verhuizen de hoornaars naar een groter en hoger gelegen “secundair nest”. Die nesten vind je vaak terug in boomtoppen, maar ook onder een daknok, in een schuur of een haag. Deze nesten kunnen een diameter tot 1 meter bereiken.

In het najaar komen er uit de eitjes nieuwe koninginnen, maar ook mannelijke hoornaars of darren. Een nest brengt gemiddeld 250 koninginnen voort. Slechts een klein gedeelte hiervan zal overleven. Nadat ze gepaard hebben, zoeken de bevruchte koninginnen een beschut plekje op om de winter door te brengen. Dat plekje zoeken ze onder de grond, in schors, tussen houtstapels en dergelijke.

Bij het begin van de winter sterven de resterende werksters en darren. Het verlaten nest blijft hangen en wordt het volgende seizoen niet opnieuw gebruikt. Net zoals de Europese hoornaar hebben deze insecten veel last van parasieten en dat is de reden om elk jaar een nieuw nest te maken.

Samenleven met de Aziatische hoornaar

Wanneer je te dicht bij een actief nest komt of je voert snoeiwerken uit bij een nest, kan je weleens gestoken worden. De beet van de Aziatische hoornaar is niet erger dan die van de Europese variant, en meestal minder hinderlijk dan die van een bij of wesp. Hoornaars gebruiken hun gif vooral om andere insecten te doden en slechts uitzonderlijk ter verdediging. Gevoelige personen kunnen, zoals bij alle beten, allergische reacties krijgen.

Het gevaar op beten is het grootst in de lente bij primaire nesten die laag hangen. Secundaire nesten hangen meestal in hoge boomtoppen en vormen zo een minder groot probleem tijdens de zomer.

Zoals reeds vermeld jagen hoornaars op andere insecten om hun larven te voeden. Gedomesticeerde honingbijen zijn een dankbare prooi omdat ze, in de buurt van hun nestkasten, erg talrijk zijn. Normaal gezien komen hoornaars niet in een bijenkast. Wel kan een kast door meerdere hoornaars worden belaagd. Ze hangen dan voor een bijenkast en vangen honingbijen die op en af vliegen. Dit wordt ‘bee-hawken’ genoemd.

Ook in Azië jaagt de hoornaar op honingbijen, maar de bijen daar hebben een verdediging ontwikkeld. Ze lokken de hoornaar in hun nest, waarna ze zich met tientallen op de hoornaar werpen om hem te oververhitten en te doden.
https://www.youtube.com/watch?v=UNroEwFxh6I

In welke mate honingbijen hun gif kunnen gebruiken om hoornaars te doden heb ik nergens kunnen lezen. Het is nochtans een erg effectief verdedigingsmiddel. Zelfs mensen zijn niet happig op een bijensteek…

Hoornaars zouden een negatieve impact hebben op het aantal insecten, maar hiervan bestaat (nog) geen enkel bewijs. Hoornaars vangen insecten, maar dat kan evengoed gezegd worden van andere rovers, om nog niet te spreken van sommige vogels.

Bovendien is de impact van de mens op het aantal insecten oneindig keer groter dan die van alle roofinsecten samen. Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en de verontreiniging van hun omgeving is fataal voor vele insecten. Ook het verkeer maakt tal van slachtoffers. Door het maaien worden nog eens talloze insecten gedood. En dan is er nog het verlies aan habitat en voedselbronnen.

Insecten worden ook intensief bestreden als ze in of rond onze woonst komen. Individuen worden met elk beschikbaar voorwerp plat geslagen. Nesten worden met de gifspuit, korrels of andere middelen bestreden. En dan zijn er nog de talrijke bestrijdingsfirma’s en de brandweer die een handje kunnen komen helpen. Men moet erg naïef zijn om te denken dat mensen inheemse insecten meer zouden tolereren dan uitheemse varianten.

Honingbijen

Het lot van de honingbij wordt vaak aangehaald als een argument om de Aziatische hoornaar te bestrijden.

Feit is dat nesten van de honingbij in het wild nog amper voorkomen, maar dat was al zo voordat de Aziatische hoornaar tot bij ons is gekomen.

Honingbijen zijn wel gedomesticeerd en worden gehouden voor de productie van honing. Je zou ze de “kippen” onder de insecten kunnen noemen…

Voor de bestuiving van bloemen zijn honingbijen nuttig, maar niet noodzakelijk. Er zijn nog veel wilde bijen (zoals hommels, zandbijen, metselbijen, wespbijen) die eveneens bloemen bestuiven. Die bijen produceren wel geen honing.

Gedomesticeerde honingbijen kunnen wel nuttig zijn in onze landbouw met veel monoculturen. Massa’s planten komen dan gelijktijdig in bloei en moeten op korte tijd bestoven worden. Het plaatsen van enkele bijenkasten in de buurt kan dan helpen om de “job” gedaan te krijgen.

Honingbijen hebben vooral te lijden onder pesticiden en andere chemische vervuiling, ze worden geparasiteerd door mijten en andere insecten (de grote concentratie van bijen in een korf werkt dat in de hand), ze worden plat geslagen als ze in een woning terecht komen, ze moeten zich uit de naad werken omdat imkers roofbouw plegen op hun kostbare wintervoorraden en ontelbare beestjes komen om in het verkeer of bij andere menselijke activiteiten.

Het leven van een honingbij is geen pretje en de Aziatische hoornaar zal het leven van de honingbij inderdaad niet gemakkelijker maken.

Vijanden

Net zoals alle andere insecten heeft de Aziatische hoornaar veel vijanden, waaronder de mens, vogels en andere insecten. Het zou me niet verbazen dat alle gekende vijanden van de Europese hoornaar het evengoed op de Aziatische hoornaar gemunt hebben.

Culinair

De larven en poppen worden in Zuid-Oost Azië gegeten.

Referenties en meer info

https://www.natuurenbos.be/dossiers/aziatische-hoornaar
https://www.ecopedia.be/dieren/aziatische-hoornaar
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aziatische_hoornaar