Europese hoornaar

Afgelopen zomer kwam de Europese hoornaar dagenlang in het nieuws omdat een groep wandelaars werd aangevallen en gestoken. De media snoepten ervan. Hieronder een uittreksel:

“In Lier is een groep wandelaars aangevallen door Europese hoornaars. Eén wandelaar moest na de steken gereanimeerd worden. Daarnaast zijn nog 5 andere personen in het ziekenhuis verzorgd. Het nest is intussen gevonden en wordt verdelgd. De omgeving blijft nog enkele dagen afgesloten.”

De Europese hoornaar of paardenwesp (Vespa crabro) is een insect uit de familie van de plooivleugelwespen (Vespidae).

De Europese hoornaar heeft alle kleuren van de Belgische vlag. Ze heeft opvallende rode poten en veel rood aan de kop en het borststuk. Geel en zwart vind je op bijna alle achterlijfsegmenten.

De Europese hoornaar wordt gemiddeld 20 tot 30 millimeter lang, maar koninginnen kunnen groter zijn.

De steek van de Europese hoornaar is pijnlijker dan de steek van een honingbij, maar het gif is minder krachtig. Dat komt omdat de hoornaar zijn gif niet gebruikt ter verdediging van zijn nest, maar om zelf insecten te doden.

Europese hoornaar: levensloop

Hoornaars doorlopen 4 stadia: ei – larve – pop – volwassen stadium.

Eind april wordt de hoornaarkoningin wakker uit haar winterslaap, die ze doorbracht in rot hout of onder de grond. Ze gaat op zoek naar een geschikte nestplek. Begin mei start ze met de bouw van een voorlopig nest. Ze gebruikt nooit een oud nest. Dit basisnest is bolvormig en bevat maar enkele tientallen broedcellen.

Hier zet ze eitjes af die al in het vorige jaar bevrucht werden. Einde mei komen ze uit. De eerste larven worden door de koningin zelf verzorgd. Wanneer ze volgroeid zijn sluiten de larven hun cel af om te verpoppen. Dat is meestal begin juni. Omstreeks eind juni verschijnen de eerste werksters die de taken van de koningin overnemen. De koningin beperkt zich dan tot het leggen van de eieren.

De werksters bouwen het eigenlijke nest. Dat wordt meestal op enige hoogte gebouwd. De locatie is vaak donker en enigszins afgeschermd. Meestal wordt het gemaakt in een holle boom, maar ondergrondse nesten zijn eveneens bekend. Menselijke constructies worden ook gebruikt, zoals nestkastjes van vogels, tuinhuisjes, schuurtjes en daken van huizen.

Het nest wordt gemaakt van cellulosevezels die van loofbomen worden geknaagd. Het nest is bolvormig en bestaat uit meerdere raten. De werksters verzorgen de eitjes en de larven, en beschermen het nest.

Het nest zal uiteindelijk zo’n 1500 broedcellen tellen. Het geheel wordt aan de buitenzijde voorzien van een bolvormig omhulsel. De opening naar het nest bevindt zich aan de onderzijde.

Tegen het einde van de zomer legt de koningin eitjes, waaruit zich vruchtbare vrouwtjes en mannetjes ontwikkelen. Wanneer de toekomstige koninginnen uitvliegen, worden ze bevrucht door de darren. De mannetjes overleven dit avontuur niet, maar hun sperma overwintert in het lichaam van de vrouwtjes.

De jonge koninginnen vliegen uit en verspreiden zich. Ze zoeken vervolgens een plaats om te overwinteren. De laatste werksters houden het uit tot begin november. Nachtvorst is vaak fataal.

Noch de Europese, noch de Aziatische hoornaars vallen in normale omstandigheden mensen aan. De hoornaar wordt echter wel agressief binnen een straal van enkele meters van het nest. Als men het nest benadert kunnen ze steken. Hoe meer steken hoe meer klachten men zal hebben. Personen die allergisch zijn voor het gif kunnen ernstigere klachten hebben.

Voedsel

Hoornaars vangen in hoofdzaak vliegen en muggen, maar ook andere insecten en spinnen kunnen slachtoffer worden. Hoornaars gebruiken hun gif om deze insecten te doden. Overbodige onderdelen zoals het hoofd, de poten, de vleugels en het achterlijf worden ter plaatse afgebeten. Alleen het gespierde borststuk wordt meegenomen naar het nest, dat zij vervolgens met de kaken vermalen tot een papje om aan de larven in het nest te voeren.

De larven gebruiken de eiwitten om te groeien. De larven scheiden op hun beurt via de mond een zoet goedje af, waar de werksters van eten. Omdat de larven zelf haast niet bewegen, kunnen ze die suikers missen.

De werksters vullen hun energievoorraad aan met plantaardige vloeistoffen. Zo likt de hoornaar vaak aan het sap van beschadigde bomen. De eik wordt vaak gebruikt als leverancier van suikerrijke sappen. Ook het sap van rijp fruit wordt gegeten.

Aziatische hoornaar

De Europese hoornaar is moeilijk te onderscheiden van de Aziatische hoornaar (Vespa velutina), een exoot die ook in België wordt aangetroffen. Het belangrijkste verschil is de kleur van het borststuk en de uiteinden van de poten. Het borststuk is bij de Aziatische hoornaar zwart, de uiteinden van de poten zijn bij de Aziatische hoornaar duidelijk geel ten opzichte van de verder donkerbruine poten.

Bij de gewone hoornaar zijn de poten roodbruin en hebben geen duidelijk lichtere uiteinden.

Mimicry

De Europese hoornaar wordt door sommige insecten geïmiteerd. Dergelijke insecten zijn zelf volkomen onschuldig. Ze hebben geen gifklieren. Een voorbeeld is de stadsreus, een zweefvlieg die net als de hoornaar een rode kop en borststuk heeft met een gelig achterlijf dat zwarte strepen draagt.

Vijanden van de Europese hoornaar

De mens blijft voor alle levende wezens de grootste vijand. Van de wespendief (een roofvogel) is bekend dat die alle hoornaars van een nest kunnen opeten.

In het nest leven verschillende insecten die tot verschillende groepen behoren. Het feit dat het nest van de hoornaar andere insecten aantrekt is een van de redenen dat nooit tweemaal hetzelfde nest wordt gebruikt.

Sommige insecten die in het nest verblijven eten het afval van de hoornaars op. Andere insecten zijn dan weer rovers die jagen op het broed. Een voorbeeld hiervan is de sluipwesp die zijn eitjes in de poppen legt. Uit de pop komen dan jonge sluipwespjes in plaats van een hoornaar. Ten slotte zijn er verschillende parasieten bekend die leven op de hoornaar.

Bronnen en meer info

https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_hoornaar
https://www.onzenatuur.be/soortenbank/europese-hoornaar