Gewone smeerwortel
De gewone smeerwortel (Symphytum officinale) is een inheemse, vaste plant uit de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae). Het is dezer dagen (april-mei) een opvallende plant met grote langwerpige bladeren en een rijke bloei. De bloemen kunnen variëren in kleur van wit, over paars tot donkerrood.
Naamgeving
Uit de penwortel werd een gomachtige stof gewonnen die als heelmiddel bij wonden werd gebruikt. Hieraan dankt de plant haar Nederlandse naam. Symphytum stamt af van het Griekse ‘sumphuo’, wat samengroeien of vergroeien betekent. Het verwijst naar het medicinale gebruik bij onder andere botbreuken. De soortaanduiding officinale betekent ‘geneeskrachtig’.
Vertaling
Engels : Common comfrey
Frans: consoude officinale
Duits: Gemeiner beinwell (Beinwell = helen van beenderen)
Voorkomen
Gewone smeerwortel is een veel voorkomende plant in ruigtes, bermen, op dijken en bij slootkanten.
Beschrijving
De plant wordt 30–100 cm hoog.
De plant heeft een donkere penwortel, die aan de binnenkant wit is. De wortel kan tot een meter lang worden.
De ronde, holle stengels zijn ruw behaard.
De tamelijk forse bladeren zijn lancetvormig, ruw behaard en aan de onderkant geaderd. De bladrand is vaak gegolfd. Als je het blad kneust, komt er een komkommerachtige geur vrij.
Bloei
De plant bloeit van van mei tot oktober met witte, roze of paarse bloemen. De klokvormige, hangende bloemen zijn 2–4 cm groot en hangen in trossen.
Voor de bestuiving zijn vooral hommels verantwoordelijk. Soms vindt daarbij nectardiefstal plaats. De hommel maakt dan een klein gaatje aan de zijkant van de kroonbuis en zuigt zo de nectar op.
De gewone smeerwortel vormt grote, glanzend bruine nootjes met een vlezig aanhangsel, het mierenbroodje. Mieren zijn daar gek op en verzamelen de zaden. Op die manier worden de zaden verspreid.
Culinair
Vroeger werd smeerwortel als groente geteeld en in het voorjaar werd er over de uitlopers een grote bloempot gezet. Zo krijgt men, net zoals bij witloof, gebleekte uitlopers.
Je kan de bladeren aan een salade toevoegen of verwerken in een soep. Voor een salade versnipper je de bladeren erg fijn, want anders zijn ze niet aangenaam om te eten. Langdurig gebruik van de wortel of oude bladeren zou kunnen leiden tot leverbeschadiging.
In Engeland wordt het blad soms gefrituurd. De bloemen zijn eveneens eetbaar.
Gewone smeerwortel in de volksgeneeskunde
De gewone smeerwortel is vooral bekend als geneeskrachtig kruid. Een gomachtig bestanddeel van de penwortel is sinds de oudheid in gebruik als heelmiddel voor wonden en breuken.
De plant werd ook inwendig gebruikt (thee, tinctuur) bij diarree, bronchitis en maag- en darmbloedingen.
https://www.youtube.com/watch?v=InxZBOjymIE
Symphytumzalf is een bekende zalf en wordt van smeerwortel gemaakt.
Andere toepassingen
Smeerwortel wordt ook gewaardeerd in de tuin en de landbouw. De plant heeft diepe penwortels die voedingsstoffen van diep in de grond kunnen ophalen en in de bladeren ophopen. Deze bladeren kunnen worden gebruikt om compost te maken of als voedingsrijke mulch rond andere planten.
Smeerwortel kan langs bedden en paden geplant worden om ongewenste planten tegen te houden.
Niet alleen de mens maakt gebruik van de smeerwortel. Zo komt in de herfst op de rottende voet van de bladstelen een plaatjeszwam voor. Deze zwam draagt de naam smeerwortelmycena (Hemimycena candida). Een tweede zwam op de smeerwortel is de roestzwam (Nelampsorella symphyti).
Naast deze zwammen is de gewone smeerwortel ook de gastheer voor een aantal insecten. Onder de kevers zijn dat de bladhaantjes, de snuitkevers en de glanskevers. De laatstgenoemde scharrelt rond in de bloemen en eet daar stuifmeel.
Referenties en meer info
https://wilde-planten.nl/gewonesmeerwortel.htm
https://www.floravannederland.nl/planten/gewone_smeerwortel
https://plantenvanhier.nl/soorten/gewone-smeerwortel.html
https://wildeplanteninbrugge.blogspot.com/search/label/Smeerwortel
https://annetanne.be/kruidenklets/uit-de-kruidenmand/kruiden-o-z/symphytum-officinale-smeerwortel/
https://www.kruidenmassages.nl/smeerwortel.html
