Grote klaproos
De grote klaproos is de nationale bloem van België (Papaver rhoeas).
Het is een eenjarige plant uit de Papaverfamilie (Papaveraceae).
Naamgeving
De plant dankt haar naam aan een oud kinderspelletje. Je kunt een bloemblad tot een bolletje vouwen en vervolgens met een klap tegen je voorhoofd of tegen de rug van je hand slaan.
De naam papaver is afgeleid van Papa (Latijn) en betekent “(kinder) pap”. Het sap van deze plant werd vroeger gebruikt als slaapmiddel voor kleine kinderen.
Vertaling
Engels: Corn poppy, Flanders poppy
Frans: Coquelicot
Duits: Klatschmohn
Voorkomen
De plant is afkomstig uit het Middellandse Zeegebied en/of Noord-Afrika. Via de akkerbouw heeft de plant zich wereldwijd verspreid. Vroeger kwamen ze bij ons veel voor in korenvelden, maar door allerlei bestrijdingsmiddelen zijn ze daar vrijwel uit verdwenen.
Elders doen ze het wel beter dan de andere oude graanonkruiden zoals korenbloem, spiegelklokje en bolderik.
Klaprozen verschijnen op plaatsen waar de grond kort geleden werd omgewoeld. Vooral op zonnige, droge en voedselarme zandgrond kan dit kruid goed gedijen. Zo kunnen ze massaal verschijnen langs wegbermen, spoordijken, bouwterreinen en plaatsen waar wegwerkzaamheden hebben plaats gevonden.
Vaak worden ze ingezaaid in bloemenweides.
Soorten
In België groeien er in het wild drie soorten klaprozen.
De grote klaproos is de grootste en heeft een fel rode kleur. De bloembladen hebben vaak een zwarte vlek tegen het centrum. De zaaddoos is eivormig.
De kleine of bleke klaproos (Papaver dubium) is kleiner en bleker rood. De zaaddoos is knotsvormig. Het is de meest voorkomende soort.
De ruige klaproos (Papaver argemone) is de kleinste. De kleur van de bloem is diep rood.
De Gele hoornpapaver is zeldzaam en komt enkel voor in het kustgebied. Je vindt de plant ook af en toe in tuinen.
Onderstaande website kan je helpen om de soorten te onderscheiden:
https://www.natuurpunt.be/natuurinfo/het-verschil-tussen-de-grote-klaproos-de-bleke-klaproos-en-de-ruige-klaproos
Beschrijving
De plant kan tot 80 cm hoog worden en bevat een wit melksap.
Het blad is borstelig behaard en veerdelig met getande slippen.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Bladvorm
Bloei
Voor de bloei hangen de bloemknoppen aan de lange bloemstelen naar beneden gebogen en dan zijn de twee kelkbladen die harig zijn nog zichtbaar, want ze omhullen de hele bloemknop. Tijdens het openen van de bloemen en het ontvouwen van de kroonbladen vallen de twee kelkbladen af.
De grote klaproos bloeit van einde mei tot in de zomer. De grote, alleenstaande bloemen met grote, fijne en dunne kroonbladen kennen maar een kort bestaan.
De kroonbladen zijn breder dan lang en bedekken elkaar daardoor voor een groot deel. Na de bloem verschijnen er zaaddoosjes.
In elk zaaddoosje zitten honderden zaadjes die zich in het rond verspreiden. Indien de zaden diep onder de aarde geraken (door grond- of graafwerken of door bommen tijdens een oorlog), blijven ze nog ruim vijftig jaar kiemkrachtig.
De zaden kiemen als ze aan licht worden blootgesteld. De klaproos mag dan ook een echte pioniersplant worden genoemd.
Culinair
De jonge bladen (voor de bloei) kunnen met mate worden gegeten.
De bloembladen kunnen als decoratie worden gebruikt.
De zaden van de klaproos worden vaak gebruikt in bepaalde, voornamelijk zoete gerechten zoals de traditionele Poolse Makowiec-cake. Het zaad wordt onder de naam maanzaad op broodjes gebruikt. Uit het zaad kan olie worden gewonnen.
Het sap van de klaproos werd vroeger als heksenkruid gebruikt en ook om er Edammer kaas mee te kleuren.
Papavers in de (kruiden)geneeskunde
De geneeskracht van de papaver zit in het melksap dat uit de bladeren, maar vooral uit de zaaddozen druppelt als men die beschadigt.
Vanaf de 13de eeuw gaf men een afkooksel van de zaaddozen als slaapmiddel aan kinderen. Het gebruik van de papaver als kalmeermiddel was ook bij de Oude Grieken bekend. Het ingedroogde melksap, gewonnen door het insnijden van de zaaddozen noemde Dioscorides (ca 50 na Chr.) “opion” en hij gebruikte het om hardnekkige hoest te behandelen.
Het sap of thee van de rode bloemen werd ook tegen verkoudheden gebruikt. In de volksgeneeskunde werden klaprozen aangewend als zweet- en koortswerend middel. De klaproos behoort tot de zeven kruiden die in de zogenaamde “vlierbloementhee” verwerkt worden.
In 1811 vond de Duitser F. Sertürner twee stoffen waarvan één zeer slaapverwekkend was. Die werd “morfine” genoemd, naar Morpheus, de Griekse god van de dromen. Morfine werd één van de grote ontdekkingen van de 19de-eeuwse geneeskunde, want het bleek een uitstekende pijnstiller.
In Brugge deed men einde 1877 een onderzoek naar het geven van “slaapkoppen” en papaversiroop aan kinderen die moeilijk de slaap konden vatten. Het geven van dat slaapmiddel was algemeen verspreid onder de arme werkliedenklasse, maar ook zeer in trek bij de rijkere burgerij en de adel.
Andere toepassingen
Vroeger werden de bloemen gebruikt om er een rode kleurstof van te maken. Die werd onder meer gebruikt om voedsel te kleuren.
In de handel zijn verschillende kleurvarianten te koop voor in de tuin.
De klaproos als symbool
De klaproos is onlosmakelijk verbonden met WOI, vandaar dat het onze nationale bloem is geworden.
In de eerste wereldoorlog bloeiden de klaprozen massaal op de door granaten omgewoelde akkers. Ook op de geïmproviseerde graven van soldaten was de klaproos vaak de eerste bloem die verscheen. De soldaten dachten dat de klaprozen tevoorschijn kwamen op de akkers waar bloed van gesneuvelde soldaten had gevloeid.
Tegenwoordig kennen we daarvoor een andere verklaring. Op de door de loopgraven en door bommen omgesmeten en verstoorde grond, kan het zaad dat al jaren in de grond ligt te wachten, perfect gedijen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een strijdperk na enige tijd veranderde in een rode klaprozengloed.
De Canadese militaire arts Mc Crae (1872-1918) deed dienst in een militair noodhospitaal in West-Vlaanderen (1914). Hij schreef tijdens de oorlog aan de IJzer (1916) een ontroerend gedicht over de klaproos:
In Flanders Fields
By John McCrae
Between the crosses, row on row,
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the Dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
Loved and were loved, and now we lie,
In Flanders fields.
Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
In Flanders fields.
Vanaf 1921 groeide de klaproos uit tot het symbool van alle gesneuvelden uit de Grote Oorlog. Sedertdien komen veel mensen uit Groot-Brittannië en uit de gehele Commonwealth jaarlijks klaprozen leggen op de graven van gesneuvelde familieleden.
In het vroegere Perzië symboliseerde de klaproos de liefde.
In het oude Egypte werd de bloem als grafbloem gebruikt.
Arm Vlaanderen…
Vlaanderen meent dat de klaproos veeleer een Brits (of Belgisch) symbool is en heeft sinds 2024 de alliumbloem (een sierajuin) uitgeroepen als nieuwe bloem voor de herdenking van onze oorlogslachtoffers. Wellicht heeft er nooit één alliumbloem gebloeid op een slagveld, maar de bedenkers van dit soort idioterie vinden dit blijkbaar van geen tel. Wellicht speelt het feit dat de klaproos onze nationale bloem is sommige Vlamingen ook parten…
De kwekers van de alliums zullen er in ieder geval wel bij varen.
Geef mij maar de enige echte wilde bloem, die het slagveld in het late voorjaar letterlijk rood kleurde. Symbolischer kan het toch niet.
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/04/26/vanaf-2024-sieren-duizenden-paars-witte-bloemen-oorlogsmonumente
Referenties en meer info
https://www.plantennamen.info/nederlandse-namen/grote-klaproos-papaver-rhoeas
https://www.floravannederland.nl/planten/grote_klaproos/
https://wilde-planten.nl/groteklaproos.htm
https://wildeplanteninbrugge.blogspot.com/search/label/Klaproos
https://en.wikipedia.org/wiki/Papaver_rhoeas
https://de.wikipedia.org/wiki/Klatschmohn
