Grote schaatsenrijder
De grote schaatsenrijder (Aquarius paludum) is een wants uit de familie van de Gerridae (Schaatsenrijders). Meer info over deze familie vind je op onderstaande website:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaatsenrijders
Toen ik onlangs in het Vrijbroekpark naar het water in de grote vijver keek zag ik insecten op het water, die bewogen zoals schaatsers over het ijs… Het waren er vele honderden en het leken een soort langpootmuggen. Ik nam wat foto’s met een telelens en zocht thuis op welke soort het kon zijn. Ik was dan ook verbaasd dat het hier helemaal niet over muggen gaat, maar over wantsen.
Naamgeving
De Nederlandse naam spreekt voor zich.
Vertaling (familie)
Engels: Waterstrider
Frans: Araignées d’eau
Duits: Wasserläufer
Voorkomen
Ze worden meestal aangetroffen in stilstaand of langzaam stromend zuiver water, zoals vijvers, meren en sloten. Ze geven de voorkeur aan vegetatierijke wateren waar ze gemakkelijk kunnen schuilen en jagen.
Het verspreidingsgebied loopt van Europa tot in Azië en Indochina.
Beweging
Een schaatsenrijder kan probleemloos over het water bewegen. Dit komt door de oppervlaktespanning. Watermoleculen trekken elkaar sterk aan, waardoor er een soort vlies ontstaat op het water. Het water moet wel zuiver en stilstaand zijn. Dit vlies is zo sterk dat een schaatsenrijder er overheen kan lopen.
Dit is echter niet de enige reden waardoor de schaatsenrijder op het water kan blijven staan. Op de poten van het insect zitten kleine haartjes. Deze haartjes zijn dicht bij elkaar geplaatst. Op deze manier houden de haartjes kleine luchtbelletjes vast. Die zorgen ervoor dat de poten niet door het water zakken.
Als een schaatsenrijder gaat bewegen worden de voorste twee poten opgetild. Deze poten worden alleen gebruikt om een prooi te vangen. De middelste poten zetten zich af tegen het water om vooruit te komen. De achterste twee poten worden gebruikt om te sturen. Eigenlijk is dit insect meer een roeier dan een schaatser…
Schaatsenrijders kunnen niet alleen over water lopen, ze kunnen ook duiken. Langvleugelige exemplaren kunnen eveneens vliegen (zie verder).
Beschrijving
Een schaatsenrijder is een insect van ongeveer een centimeter groot en heeft hele lange, dunne poten.
Het halsschild is donker met langs de zijkanten een gele lijn. Zowel de pootjes als de antennes zijn zwart. Het achterlijf is aan het einde aan beide kanten puntig uitgetrokken.
De grote schaatsenrijder ademt door adembuizen in het lichaam.
In opdrogende gebieden gaan schaatsenrijders in diapauze (soort winterslaap) tot de omstandigheden weer nat genoeg zijn om te leven.
Verwante soorten
De soort kan verward worden met de beekschaatsenrijder (Aquarius najas). Die heeft echter geen gele lijn langs de zijkant van het halsschild en de stekel van het zevende achterlijfsegment bereikt hier niet het einde van het achterlijf.
Een andere soort is de zwervende schaatsenrijder (Limnoporus rufoscutellatus). Die is echter altijd langvleugelig en olijfbruin met rossige pootjes en bovendien zijn de antennes enigszins behaard en langer dan de helft van de lichaamslengte.
Kort- of langvleugelig
De grote schaatsenrijder is kort- of langvleugelig.
Langvleugelige individuen (macropteer) zijn in staat om te vliegen en kunnen zich verplaatsen naar andere vijvers. Dit is vooral nuttig wanneer hun leefgebied uitdroogt, vervuild raakt of het voedsel schaars wordt.
Kortvleugelige individuen (brachypteer) hebben verkorte vleugels die niet geschikt zijn om te vliegen. Ze zijn vaak beter aangepast aan stabiele en gunstige omgevingen waar verplaatsing niet nodig is. Kortvleugelige individuen investeren meer energie in reproductie en groei, omdat ze geen energie hoeven te besteden aan vliegen.
Voeding
Schaatsenrijders kunnen door de trilling in het water voelen waar er een insect zit.
Volwassen exemplaren voeden zich voornamelijk met kleine waterinsecten en hun larven (muggenlarven, salamander larven, kikkervisjes, waterkevers), die ze vangen op het wateroppervlak. Ze eten ook veel watervlooien, cyclopen en springstaarten, die ze in het water vinden.
Het zijn roofdieren en gebruiken hun voorpoten om hun prooi te grijpen. Ze zuigen vloeistoffen uit hun prooi met hun zuigsnuit. Schaatsenrijders leven en jagen in hoofdzaak op het wateroppervlak.
Levensloop
Eieren
De levenscyclus begint met de eitjes. De volwassen vrouwtjes leggen hun eieren op waterplanten of andere objecten in het water. Deze eieren zijn klein en langwerpig en worden vaak in groepjes afgezet. De incubatietijd van de eieren varieert afhankelijk van de temperatuur en duurt meestal een paar dagen tot een paar weken.
Nimfen
Na het uitkomen van de eieren ontwikkelen de nimfen zich. Nimfen lijken op kleine volwassenen, maar hebben geen vleugels. De nimfen gaan door verschillende vervellingen (meestal vijf) en worden telkens wat groter.
Nimfen zijn eveneens actief op het wateroppervlak, waar ze zich voeden met kleindere insecten en larven.
Net als de volwassen dieren kunnen nimfen op het wateroppervlak lopen.
Volwassen stadium (imago)
Volwassenen paren meestal in het voorjaar of de vroege zomer, afhankelijk van de temperatuur en andere omgevingsfactoren. Onderzoek heeft uitgewezen dat het mannetje trommelt op het water om het vrouwtje te lokken of te intimideren. De paring vindt plaats op het wateroppervlak, waarbij het mannetje bovenop het vrouwtje kruipt. Een enkele geslachtsdaad geeft genoeg sperma voor levenslange bevruchting, en een gedekt vrouwtje staat garant voor honderden eitjes. Na de paring legt het vrouwtje haar eieren, en de levenscyclus begint opnieuw.
Er zijn imago’s die op land overwinteren, en imago’s die op het water overwinteren. Het hangt af van de temperatuur welke volwassen dieren meer overlevingskansen hebben in de winter. Bij vorst overlijden er meer dieren die bij het water zijn gebleven.
Vijanden
Vissen, spinnen en de mens. Deze laatste is verantwoordelijk voor vervuiling en verstoring (door boten en andere activiteiten) van het water, waardoor de insecten niet meer op het water kunnen lopen en bijgevolg moeilijker voedsel kunnen vinden.
Referenties en meer info
https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_schaatsenrijder
https://waarneming.nl/species/24938
https://www.onzenatuur.be/artikel/hoe-beweegt-een-schaatsenrijder-zich-voort
https://werthof.home.xs4all.nl/water/schaatsenrijders(wantsen).html
Meer info over waterinsecten:
