Reuzenbalsemien

by Cars · 15 oktober 2023

De reuzenbalsemien (Impatiens glandulifera) is een eenjarige plant uit de balsemienfamilie (Balsaminaceae).

Voorwoord

Toen ik einde jaren zeventig in Mechelen kwam wonen waren de Dijle en de Zenne dode rivieren. Ze waren zo sterk vervuild dat ze een vreselijke stank verspreidden. De kleur van de rivieren was donkergrijs tot zwart. De oevers lagen vol met door mensen geproduceerd afval.

Langs de oevers van de Dijle lag eveneens het open stort van Mechelen (nu nog herkenbaar aan een verhoogd plateau, waarop men zonnepanelen heeft geplaatst). Van echte oevervegetatie was er toen al geen sprake meer, want de meeste inheemse planten konden niet aarden in deze vuiligheid.

De voormalige stortplaats van Mechelen langs de Dijle (foto Nic Carsauw)

De enige plant die zich hier niet aan stoorde was de reuzenbalsemien. Hij had als het ware het rijk voor zich alleen. De plant was het enige lichtpunt langs de oevers van onze rivieren. In de zomer en herfst onttrokken de hoge planten de vuiligheid aan het zicht en bovendien verblijdde de plant ons met zijn langdurige en weelderige bloei. Spijtig genoeg kon de zoetige geur van de bloemen niet op tegen de stank van de rivier.

We zijn nu enkele decennia verder en de waterkwaliteit is, tenminste in vergelijking met toen, verbeterd. De reuzenbalsemien wordt nu als schuldige aangewezen voor verlies aan (inheemse) biodiversiteit langs onze rivieren. Dit is wel erg cynisch, want was het niet door onze mateloze vervuiling dat de inheemse soorten in eerste instantie waren verdwenen…

In hun ijver om de plant te bestrijden (maaien voordat hij in bloei komt) heeft men echter wel de rode loper uitgerold voor andere Aziaten, zoals de Japanse duizendknoop.

De laatste jaren zie ik wel een teruggang van de reuzenbalsemien langs onze rivieroevers. Op sommige plaatsen is de plant nog dominant, maar op andere plaatsen nemen de Japanse duizendknoop, riet en brandnetels meer en meer zijn plaats in. Ook struiken en bomen zijn in opmars op onze rivieroevers. Je ziet er onder meer eik, okkernoot, vlier, esdoorn, zwarte walnoot, zwarte els, schietwilg en andere wilgensoorten.

Zo wordt de reuzenbalsemien één van de vele planten langs onze rivieren. Ook in het natuurreservaat Den Battelaer zie je hier en daar de reuzenbalsemien, maar het gaat dan meestal om enkele planten tussen de vele andere planten. Problematisch kan je zijn aanwezigheid niet meer noemen, maar…

Nu verwijt men de reuzenbalsemien dat hij teveel nectar produceert en zo insecten weghoudt van inheemse planten. Dit is wel te gek voor woorden. Je zou denken dat, hoe meer aanbod er is, hoe meer insecten er ook kunnen komen. Bovendien zijn vele insecten gespecialiseerd in bepaalde planten en zullen ze niet zomaar overstappen naar nieuwe planten.

Naamgeving

Balsemien is een combinatie van het Griekse ballein (werpen) en het Latijnse semen (zaad). Impatiens komt uit het Latijn en betekent ongeduldig of geen aanraking verdragend, naar het plotseling openspringen van de rijpe vrucht bij aanraking. Glandulifera betekent klierdragend.

Vertaling

Engels: Himalayan Balsam
Frans: Balsamine géante
Duits: Drüsiges Springkraut

Voorkomen

De plant komt oorspronkelijk uit Noord-India en het aangrenzende deel van de Himalaya. Rond 1850 werd de soort vanuit Noord-India geïntroduceerd in Europa. Vanaf 1915 is de plant in Europa gaan verwilderen. Men treft hem nu in heel West-Europa aan.

Reuzenbalsemien houdt van zonnige, open plaatsen op vochtige, voedselrijke grond. Je kan de plant aantreffen langs rivieren, sloten, greppels en beken. Wel moet de bodem stikstofrijk en basisch zijn.

Beschrijving

De plant kan gemakkelijk tot 2 m hoog worden.

De plant heeft wortels die alle richtingen uitgaan. Bovendien heeft hij steltwortels die voor extra steun zorgen.
De rechtopstaande, stevige stengels zijn dik, geribd, kaal en verdikt met brede knopen. De stengels zijn hol. Op de stengel vind je klierharen.

De tegenoverstaande bladen zijn langwerpig, toegespitst en scherp getand.

Bloeiwijze

De plant is tweeslachtig. Mannelijke en vrouwelijke bloemen komen voor op dezelfde plant.

Reuzenbalsemien bloeit van juli tot aan de eerste vorst.

De bloemen groeien in pluimen met twee tot vijftien bloemen op rechte, schuin omhoog staande stelen. De bloemen zijn 2-5 cm groot. De kleur is erg gevarieerd en gaat van wit over roze tot lichtpaars. Ze verspreiden een zoete geur.

De bloemen hebben een grote aantrekkingskracht op bestuivers zoals bijen en hommels.

De rijpe doosvruchten springen met een knalletje open bij aanraking. Zo kunnen de zaden meters ver worden geslingerd. Sommige zaden komen in het water van onze rivieren terecht en kunnen zich zo stroomopwaarts of -afwaarts (naargelang het getijde) verspreiden.

Als je ooit zaden zou willen verzamelen voor culinaire doeleinden, gebruik dan een plastieken zakje. Hou het plastieken zakje over de doosvruchten en hou het zakje dicht vooraleer je de doosvruchten aanraakt.

Culinair

Zaden, jonge bladeren en scheuten worden traditioneel gebruikt in curries in de landen van oorsprong (Himalaya).

Bloemen worden gebruikt om dranken een licht roze kleur te geven, zo onder meer de Himalayan balsam gin, maar ook in champagnes. Ook wordt er confituur van gemaakt.

Van de zaden kan je fallafel maken. De zaden kunnen ook rauw worden gegeten en smaken naar noten. Er werd zelfs olie uit getrokken om te koken of als brandstof in lampen.

Wil je meer inspiratie voor gerechten, tik dan “Himalayan Balsam Recipes” in op google.