Slechtvalk

De slechtvalk (Falco peregrinus) is een roofvogel uit de familie van de Falconidae.

Omdat roofvogels niet gemakkelijk te fotograferen zijn, heb ik hier uitzonderlijk gebruik gemaakt van foto’s van derden (https://www.pexels.com/nl-nl/).

In duikvlucht zou de slechtvalk de snelste vogel op aarde zijn (men spreekt van snelheden tot bijna 400 km/h), maar er wordt vaak overdreven met die snelheden. De valsnelheid van een mens met gesloten parachute is bijv. max. 180-220 km/h.

De slechtvalk is uitermate populair bij natuurliefhebbers. Wellicht is er in onze gewesten geen vogel te vinden die zo vaak bestudeerd en gefilmd (nestcamera’s) werd als de slechtvalk. Er worden speciale broedkasten voor opgehangen, er zijn observatieposten, tijdens het broedseizoen worden er speciale rondleidingen gegeven en de jongen worden systematisch geringd.

Hoewel slechtvalken volgens sommigen uitermate geschikt zijn om minder gewenste vogelsoorten in steden onder controle te houden, kunnen ze ook een bedreiging vormen voor zeldzame trekvogels, die een gemakkelijke prooi vormen voor deze jager.

Naamgeving

De wetenschappelijke naam peregrinus geeft aan dat het een reiziger ofwel trekker is. Slecht zou een oude vorm van dat woord kunnen zijn, dat “gewoon” of “eenvoudig” betekende. Andere etymologen brengen het in verband met ‘slechten‘ in de betekenis van neerhalen of slaan.

Vertaling

Engels: Peregrine falcon
Frans: Faucon pèlerin
Duits: Wanderfalke

Voorkomen

Slechtvalken hebben een wereldwijde verspreiding en zijn te vinden op alle continenten behalve Antarctica. Ze geven de voorkeur aan open gebieden zoals rotsachtige kliffen en steile kusten. Daarnaast is er de aanpassing aan stedelijke omgevingen. Hoge gebouwen, hoge bruggen en industriële installaties kunnen dienen als uitkijkposten en nestlocaties.

Wellicht was de slechtvalk bij ons niet inheems, vanwege het gebrek aan geschikte broedlocaties. Tijdens zijn jaarlijkse trektochten van Noord naar Zuid (en terug) kan hij onze gewesten wel doorkruist hebben.

Met de komst van hoge, stenen gebouwen vond deze vogel wel een geschikte habitat om te broeden. Waarschijnlijk zijn er in de loop van de geschiedenis ook heel wat slechtvalken ontsnapt uit gevangenschap en wisten ze zich tijdelijk of (semi)permanent te handhaven in onze steden.

Tegenwoordig bestaat de winterpopulatie bij ons uit een kleine eigen broedpopulatie en enkele overwinteraars uit Noord-Europa.

In Mechelen broedt er al enkele jaren een koppel op de Sint Romboutstoren.
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/03/31/slechtvalken-weer-in-sint-romboutstoren-ondanks-werken/

Beschrijving

De slechtvalk is een middelgrote tot grote roofvogel met een spanwijdte van 74 tot 120 centimeter en een lengte van 34 tot 58 centimeter. Het mannetje is ongeveer 30% kleiner dan het vrouwtje.

Er bestaan meerdere ondersoorten. Een slechtvalk kan tot 20 jaar worden.

Er is wat variatie in de kleuren van de slechtvalk. Meestal zijn de pluimen bovenaan (rug) donkergrijs tot grijsblauw . De onderkant is (gebroken)wit met donkere, onderbroken lijnen.

Kenmerkend is de zwarte streep onder de ogen die doorloopt tot aan de nek (lijkt wat op bakkebaarden). De bek is gelig tot blauwig zwart en kort en gebogen . Hij heeft zwarte ogen en gele poten. Zijn neusgaten hebben een soort van luchtkleppen waardoor hij de druk kan regelen en kan ademen tijdens zijn duikvluchten. De vleugels zijn puntig.

Voeding en jacht

Slechtvalken jagen vaak in paartjes. De ene slechtvalk is de achtervolger, terwijl de andere zich hoog in de lucht klaar houdt om zich op de prooi te storten. De prooi wordt in een snelle duikvlucht geslagen en is meestal op slag dood. Soms worden ook dieren die op de grond leven gegrepen.

Slechtvalken zijn vooral gespecialiseerd in vogels, die over een grote afstand rechtdoor vliegen, zoals reisduiven, halsbandparkieten (in de steden) en trekvogels.

Ze jagen vooral op kleine tot middelgrote vogels, maar ook grotere soorten zoals houtduiven, kraaien en andere roofvogels staan op het menu.

Normaal zijn slechtvalken overdag actief, maar Brusselse slechtvalken worden ook ‘s nachts jagend gezien. In de stad is er dan ook genoeg licht. Zo staan op hun menu bepaalde vogelsoorten die ‘s nachts migreren, zoals de kwartel en de zilverplevier.

Meer over de prooien van de slechtvalk vind je op onderstaande website:
https://www.valkenvooriedereen.be/prooien

Voortplanting

Bij slechtvalken zijn het de vrouwtjes die gevechten leveren voor hun nestplek.

Ze bouwen hun nesten op hoge, vaak ontoegankelijke plaatsen.

Genesteld wordt op rotsen en hoge gebouwen, uitzonderlijk in hoge bomen of op de grond. Ze worden ook geholpen door de Mens door de plaatsing van nestkasten. Ze gebruiken takken, stokken en ander materiaal voor hun primitieve nesten. In bomen bouwen ze zelf geen nest, maar gebruiken nesten van kraaien, raven of andere roofvogels.

Vrouwtjes leggen meestal 3 tot 4 eieren, die ze gedurende 29 tot 32 dagen uitbroeden. Het mannetje zorgt voor voedsel tijdens deze periode.

Jonge slechtvalken verlaten het nest na ongeveer 40 tot 45 dagen. Ze blijven echter afhankelijk van hun ouders voor voedsel en bescherming gedurende enkele weken tot maanden.

Wil je de slechtvalk volgen tijdens het broedseizoen, dan kan je op onderstaande websites terecht:

https://www.vogelbescherming.nl/beleefdelente
https://www.valkenvooriedereen.be/
https://www.agfa.be/slechtvalken/webcam/
https://www.onzenatuur.be/livecams/livecam-slechtvalken

Bescherming en bedreigingen

In de jaren zestig en zeventig was de slechtvalk in grote delen van Europa verdwenen door de jacht, het roven van de nesten ten behoeve van de valkerij of het verzamelen van eieren als verzamelobject. Ook het gebruik van pesticiden, zoals DDT was nefast voor de vogel. Door het verbod op het gebruik van sommige pesticiden en door herintroductie en bescherming zijn de populaties enigszins hersteld.

De vele windmolens vormen tegenwoordig een nieuwe bedreiging voor de slechtvalk, omdat de vogels vaak op grote hoogte vliegen en tijdens de jacht in aanraking kunnen komen met de draaiende wieken.

Ook vogelgriep kan een populatie danig decimeren:
https://www.natuurpunt.be/nieuws/vogelgriep-zorgt-voor-slachting-onder-slechtvalkenpopulatie

Valkerij

Je kent ze wel, mensen die pronken met allerlei roofvogels op zogenaamde vogelshows, waarbij de vogels rondjes vliegen om de kijkers te plezieren. Het is de moderne versie van de vroegere valkerij, waarbij deze vogels in gevangenschap worden gehouden.

Valkerij is een traditionele manier van jagen en was populair bij de adel en de gegoede klassen van het Midden-Oosten, Azië en Middeleeuws Europa. Er werd vooral gejaagd op sommige vogelsoorten, maar ook op zoogdieren.

Valken werden al vroeg door de Mens gedomesticeerd. De eerste aanwijzingen vinden we in Mesopotamië, ca. 2000 BC. Ook Mongoolse stammen maakten gebruik van de vogel. De eerste afbeeldingen van valkerij vinden we in het Turkije van de 7de eeuw. Via deze weg is de valkerij ook naar Europa gekomen.

Keizer Frederik II heeft in de 13e eeuw een standaardwerk over de valkenjacht geschreven: De Arte Venandi cum Avibus (Over de kunst van het jagen met vogels).

Tegenwoordig worden gedomesticeerde valken af en toe gebruikt als afschrikmiddel tegen ongewenste vogels in steden, landbouwgebieden, vliegvelden of industriële sites.

Referenties en meer info:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Slechtvalk
https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/slechtvalk
https://natuurenbos.vlaanderen.be/sites/default/files/documenten/slechtvalk.pdf
https://renature.brussels/nl/soorten/dieren/falco-peregrinus
https://www.valkenvooriedereen.be
https://www.valkenvooriedereen.be/docs/Valken%20voor%20iedereen%20verslag%202014.pdf

https://nl.wikipedia.org/wiki/Valkerij
https://geschiedenis.nl/nieuws/artikel/3195/de-valkerij
https://www.valkenieren.nl/valkerij