Van dennen, sparren en… kerstbomen

Onderstaande tekst werd deels overgenomen van het gelijknamige artikel op de website van Marc Willems:
https://www.stadsplanten.be/van-dennen-sparren-zilversparren-en-kerstbomen/

De spar (Picea spec.) is van nature in bossen te vinden, maar één keer per jaar, van pakweg eind november tot na de jaarwende, wordt het een echte stadsplant. Dan verschijnt hij op elke straathoek, op elk pleintje, in nagenoeg elke woonkamer. Hij laat zelfs tijdelijk zijn naam veranderen: kerstboom!

Een stadsplant pur sang zal hij natuurlijk nooit worden, want niet zelden belandt hij na Driekoningen op de brandstapel. Maar goed… ere wie ere toekomt… een stadsplant dus!

Sparren en dennen behoren tot de dennenfamilie (Pinaceae).

Een karig verlichte kerstboom op de Grote markt te Mechelen

Sparren

Ik beperk me hier tot enkele oppervlakkige kenmerken. Later volgt meer informatie over de afzonderlijke bomen.

Engels: Spruce
Frans: Picea
Duits: Fichten

De naalden van de spar staan niet gegroepeerd zoals bij de den, maar staan afzonderlijk rond de stengel. De naaldjes zijn plat, drie- of vierhoekig en bovenaan spits. Onderaan hebben de naalden 2 lichtere streepjes. De naalden voelen stekelig aan.

Kegels vind je zowel onder- als bovenaan de boom.
Als je op de grond kegels vindt zijn het bijna altijd sparren.

Naalden van een spar (let op de 2 lichtere strepen aan de onderkant van een naald)

Dennen

Engels: Pine
Frans: Pin
Duits: Kiefern

Dennen hebben grotere, ronde en zachtere naalden, die met 2 of meerdere samen staan. Aan de voet hebben ze een zuignapje. Op de achterzijde van de naald zie je 2 lichtere streepjes.

Naalden van een den
Gegroepeerde naalden van een den

De kegels groeien enkel bovenaan de boom. In tegenstelling met de spar staan de kegels rechtop.

Kerstboom

Even voor de duidelijkheid: onze kerstbomen zijn sparren en geen dennen…

Handelaars verkopen voornamelijk de fijnspar (Picea abies), de Servische spar (Picea omorika), de Kaukasische zilverspar (Abies nordmanniana), en de fraserspar (Abies fraseri). De naalden van de Nordmann-spar vallen minder snel uit dan die van de fijnspar.

Opgepast!

In Duitsland heeft men onlangs kerstbomen getest op het gebruik van vergif. Het resultaat was alarmerend. Op 14 van de 19 geteste bomen werden insecticiden aangetroffen waaronder ook, in de EU, verboden middelen. Als je denkt met een kerstboom een natuurproduct in huis te halen, dan kom je bedrogen uit. Als je toch een kerstboom plaatst, dan is regelmatig verluchten de boodschap…
https://www.tagesschau.de/wirtschaft/verbraucher/weihnachtsbaeume-pestizide-100.html

Geschiedenis van Kerstmis

Naaldbomen werden door de Germanen als heilige bomen gezien. Dennen en sparren komen voor in allerlei sagen en legenden, en in heel wat Germaans volksgeloof en magie. Het kerstblok (vroeger was dat een echte houtstronk die werd aangestoken met een stuk kool van de stam van het jaar daarvoor) houdt ook verband met vroegere rituelen rond het Germaanse Joelfeest. De hedendaagse kerststronk herinnert daar nog aan.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Joelfeestf

De joelperiode begon aanvankelijk op de eerste volle of de eerste nieuwe maan na de winterzonnewende (21 december). Later bepaalde men de begindatum voor de joelfeesten op 25 december, het feest van Mithras, en – voor de katholieken – de geboortedag van Jezus (dit laatste is echter een vorm van recuperatie, want over de geboortedag van Jezus bestaan er geen gegevens, men kan er alleen maar naar gissen).

Bij de Germanen was het gebruikelijk om in de joelperiode groene twijgen in het huis op te hangen en lichten te branden als afweermiddel tegen boze geesten. Later gebruikte men daartoe bomen die men versierde met kaarsen. Vanaf het begin van de 17de eeuw ontstond in Straatsburg het gebruik om met Kerstmis een versierde den of spar in de huiskamer te plaatsen. Al in 1608 heeft men het duidelijk over een kerstboom die behangen is met rozen uit veelkleurig papier, appels, klatergoud, suiker en dergelijke.

Dat gebruik verspreidde zich later – vooral dan in de 19de eeuw – over heel Duitsland. Via de Engelse koningin Victoria, die gehuwd was met de Duitse Albert von Sachsen-Coburg- Gotha, kwam het gebruik van de kerstboom ook naar Engeland.

Echt vroege bronnen over het gebruik van kerstbomen zijn er niet, maar men weet wel dat het verlichten van bomen een heel oud gebruik was bij de Germanen. Bij de kerstening werden heel wat verboden uitgevaardigd om die – heidense – bomencultus in te dijken. Toen de kerstboom in de 19de eeuw zijn intrede deed in Italië waarschuwde het Vaticaan nog streng tegen dit heidens gebruik.

De kerstboom, versierd met lichtjes en geschenken, was tot rond 1870 in België nog vrijwel onbekend. In het begin van de 20ste eeuw waaide er vanuit Amerika een nieuwe gewoonte over: het plaatsen van feestelijk verlichte sparren op openbare pleinen. De Kerk recupereerde dit gebruik en gaf er een nieuwe betekenis aan: na de kerststal is de kerstboom nu hét symbool van het (Katholieke) kerstfeest geworden.

Referenties en meer info

http://nederlandsheidendom.net/HET%20JOELFEEST%20-%20leidraad.pdf
https://www.floravannederland.nl/planten/fijnspar
https://www.milieucentraal.nl/bewust-winkelen/uitgelichte-producten/kerstbomen/
https://jefdejager.nl/kerstmis.php
https://historiek.net/kerstboom-geschiedenis-oorsprong/87878/
https://www.nationalgeographic.nl/cultuur-samenleving/2020/12/het-verrassende-verhaal-achter-de-traditie-van-de-kerstboom
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-het-gebruik-van-kerstbomen

Dit vind je misschien ook leuk...

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *