Vliegenzwam
De vliegenzwam (Amanita muscaria) is zonder enige twijfel de meest iconische paddenstoel in onze gewesten. Het is niet alleen een zeer opvallende verschijning, maar is ook inspiratie geweest voor tal van volkse legendes en sprookjes. Een kind dat vliegenzwammen ziet denkt aan kabouters. De paddenstoel wordt zelfs vernoemd in menig liedje.
De Vliegenzwam dankt zijn naam vermoedelijk aan een gebruik van vroeger. Toen legde men een hoed van de zwam in een schoteltje melk en zette dat in huis neer. De vliegen die hierop afkwamen dronken van de melk en stierven.
Engels: fly agaric
Frans: agaric à la mouche
Dujits: fliegenpilz
De vliegenzwam is lid van het paddenstoelengeslacht der Amanieten.
Vliegenzwam: beschrijving
De vliegenzwam is een matig giftige paddenstoel die herkenbaar is aan zijn rode hoed met witte stippen en witte steel. De witte stippen zijn restanten van een vlies waarmee de paddenstoel omringd was vooraleer hij uit de grond tevoorschijn kwam. Door regen kunnen de stippen van de paddenstoel spoelen zodat de hoed egaal rood wordt. Op de steel zie je vaak een witte ring, ook een overblijfsel van dat vliesje.
De steel is wit en heeft een knol aan de voet. Het vlees van de paddenstoel is eveneens wit en heeft een onopvallende geur.
De hoed van de paddenstoel kan tot 15 cm breed worden en varieert in kleur van donkerrood tot oranje-geel. Onderaan de hoed zie je de plaatjes. Die zijn wit, net als de sporen.
Een paddenstoel is het vruchtlichaam van een schimmel. De schimmel zelf leeft onder de grond. Deze schimmel groeit veelal in loofbossen, in nauwe associatie (symbiose) met berk, tamme kastanje, eik, beuk of andere bomen. Ze vormen een ectomycorrhiza.
Dat wil zeggen dat de paddenstoel ondergronds samengroeit (niet parasiteert) met wortels van bomen. Daarbij worden water, suikers en mineralen uitgewisseld en zowel de schimmel als de boom hebben hier voordeel bij. Recentelijk verschenen er ook studies die er van uitgaan dat bomen onderling via het dradennetwerk van schimmels kunnen communiceren.
De meeste vliegenzwammen zie je in de vroege herfst.
Vliegenzwam: toepassingen
De vliegenzwam is matig giftig en zonder gedegen kennis kan je er beter van af blijven. Als de vliegenzwam echter op de juiste wijze bereid wordt, verliest hij zijn toxiciteit en kan hij gegeten worden. Zulke bereidingen worden toegepast in bepaalde streken in Japan en mogelijk ook elders. De vliegenzwam zou een nootachtige smaak hebben.
De vliegenzwam wordt ook genoemd als ingrediënt van heksenzalf.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heksenzalf
Slakken, muizen, konijnen, eekhoorns en sommige insecten eten van de paddenstoel.
Vliegenzwam: hallucinerende werking
Sommige stoffen in de vliegenzwam hebben een bedwelmende of hallucinogene werking. Er zijn landen waar sjamanen of genezers bewust vliegenzwammen aten om zichzelf in trance te brengen. Ook rendieren zijn dol op vliegenzwammen. De dieren geraken in een complete roes. De hallucinerende stof van de vliegenzwammen is in de urine van de rendieren nog aanwezig. Om die reden dronken sommige volkeren de urine van het rendier.
De sjamaan zag de paddenstoel als middel om in contact te komen met de geesten uit de spirituele wereld. De symbolen die wij bijvoorbeeld met Kerstmis associëren stammen uit sjamanentradities uit het Hoge Noorden. Met enige fantasie kunnen we het bestaan van de kerstman, vliegende rendieren en andere bizarre rituelen in verband brengen met deze paddenstoelen. Niet toevallig zie je bij de kerstman enkel rode en witte kleuren…
Ook in meer Zuidelijke landen werd de paddenstoel gebruikt in allerhande rituelen.
Over het gebruik van deze paddenstoel door de eeuwen heen kan je heel wat informatie vinden. Het is duidelijk dat de vliegenzwam niet alleen in onze tijd tot de verbeelding heeft gesproken.
https://www.vpro.nl/dorst/lees/archief/2011/archief-de-kerstman-is-een-paddosjamaan.html
https://www.sirius.nl/blog/amanita-muscaria-sjamanisme-en-de-kerstman/
Referenties en meer info:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vliegenzwam
https://woordenbeeldclub.com/wp-content/uploads/2013/06/vliegenzwam-paddenstoel-der-goden.pdf
