Wede

Wede (Isatis tinctoria) is een tweejarige plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae).

De plant was in de oudheid een belangrijke cultuurplant. Er werd een kleurstof uit gewonnen, waarover verder in dit artikel meer.

Naamgeving

Satis is afgeleid van het Griekse isazo. Tinctoria betekent verfleverend.

Vertaling

Engels: Woad
Frans: Pastel des teinturiers
Duits: Färber-Waid

Voorkomen

De plant komt oorspronkelijk uit Zuid- en Oost-Europa en West-Azië en is vrij zeldzaam in onze gewesten. Plaatselijk kan hij wel in grotere aantallen voorkomen.

Wede heeft een voorkeur voor zonnige open plaatsen op droge, vaak stenige grond. Je vindt de plant op braakliggende grond, steenpuinhellingen, ruigten, rotsen, klippen, bermen en dijken.

In Mechelen vind je de plant onder meer in de buurt van Perron M en op de voormalige terreinen van het Boemekot.

Beschrijving

In het eerste jaar vormt de plant dikke wortels. De wortels vertakken zich en vormen op meerdere plaatsen wortelrozetten waarop de bladstelen komen. De kleur van de bladeren is blauwgroen met een witte middennerf. Het eerste jaar ontwikkelt er zich een korte stengel van max 30 cm hoog. Tijdens het 2de jaar groeit de stengel verder uit tot zowat 100 cm.

De rechtopstaande, grijsgroene stengels zijn alleen aan de voet behaard.

De langwerpige rozetbladen zijn gesteeld en zwak getand. De verspreid staande stengelbladen hebben een gave rand, die de stengel omvat. De kleur is blauw-groen.

Bloei

De bloei vindt plaats van april t/m juni. De gele bloemen vormen dichte, trosvormige bloeiwijzen. Elke bloem heeft vier kroonbladen, vier kleine kelkbladen, zes meeldraden en een bovenstandig vruchtbeginsel met een stijl en stempel. De bloem riekt enigszins naar kool.

Na de bevruchting verschijnen er hauwtjes.

De hangende hauwtjes zijn langwerpig en plat. Ze zijn naar de top verbreed. Eerst zijn ze groen, maar later worden ze zwart. Ze groeien aan gekromde steeltjes.

Culinair

Het blad en de bloemen zijn eetbaar.

Wede in de volksgeneeskunde

Wede werd gebruikt bij wondgenezing en behandeling van zweren en ontstekingen.

Toepassingen

Wede werd ooit op grote schaal in Europa gekweekt vanwege de kostbare blauwe verf die men uit de bladeren won, indigo. Het is de bekende blauwe verfstof die ook onze jeans kleurt (tegenwoordig worden synthetische verfstoffen gebruikt).

Vanaf 1100 waren Vlaamse steden zoals Gent, Brugge en Ieper bekend voor hun lakenweverij. Engeland was de belangrijkste leverancier van ruwe wol, terwijl Midden-Duitsland de voornaamste leverancier van wede was. Wede werd gebruikt voor het kleuren van die stoffen. Door de kleur te mengen met andere kleurstoffen konden verschillende kleuren worden bekomen.

De planten werden geoogst vlak voor de bloei. De bladeren werden vochtig gemaakt en vermalen. De brei die ontstond liet men gisten. Van deze pasta werden bollen gemaakt. Deze bollen leverden een geelgroene kleurstof op, die oplosbaar was in water. Textiel werd in deze gele kleurstof geweekt. Vervolgens ging het textiel in urinekuipen. Urine werd als “beitsmiddel” gebruikt om de verf kleurvast te maken, zodat de verf niet wegspoelde bij een wasbeurt. Bij het drogen kwam de gele kleurstof in aanraking met zuurstof uit de lucht, waardoor de kleur veranderde in indigo. Door het proces te herhalen werd de kleur donkerder.

Referenties en meer info

https://wilde-planten.nl/wede.htm
https://www.floravannederland.nl/planten/wede
https://www.cruydthoeck.nl/wede-isatis-tinctoria
https://moestuinwijf.wordpress.com/2015/10/06/wede